Als bedrijfsarts werk je dagelijks met mensen in kwetsbare situaties. Medewerkers die uitvallen, kampen met stress of psychische klachten, roepen soms gevoelens op die je niet één-op-één kunt verklaren. Je merkt dat je extra betrokken raakt, of juist een cliënt liever zo snel mogelijk weer ziet vertrekken. Dit soort reacties zijn menselijk, maar kunnen bewust of onbewust je oordeel en besluitvorming beïnvloeden. In de psychologie noemen we dit tegenoverdracht.
Tegenoverdracht is geen exclusief psychologisch verschijnsel. Juist in de spreekkamer van de bedrijfsarts kan het een belangrijke rol spelen, zeker in complexe re-integratietrajecten. In deze blog lees je wat tegenoverdracht is, hoe je het kunt herkennen en hoe het helpt om er bewust mee om te gaan.
Wat is tegenoverdracht?
Tegenoverdracht is een psychologisch begrip dat verwijst naar de (onbewuste) gevoelens, oordelen of gedragingen die bij de hulpverlener worden opgeroepen door de cliënt. Denk aan irritatie, medelijden, neiging tot redden of juist afstand nemen. Het gaat om jouw persoonlijke reactie op de persoon tegenover je, niet alleen op basis van wat die zegt, maar ook op basis van wie jij bent en wat jij eerder hebt meegemaakt.
In de klinische psychologie wordt tegenoverdracht bewust onderzocht, omdat het invloed kan hebben op de relatie met de cliënt en op de effectiviteit van een behandeling. In de bedrijfsgezondheidszorg blijft dit psychologisch mechanisme vaak onderbelicht. Terwijl het juist daar ook invloed kan hebben op de begeleiding, beoordeling van belastbaarheid en besluitvorming in verzuimtrajecten.
Voorbeeld uit de praktijk: Wanneer tegenoverdracht meespeelt
Stel: je hebt een medewerker tegenover je die al maanden thuis zit met onverklaarbare vermoeidheid. Ze oogt futloos, ontwijkt oogcontact en komt nauwelijks uit haar woorden. Je voelt je machteloos. Je hoort jezelf denken: “Ze moet gewoon weer een beetje ritme krijgen, ik zie niet waarom dit zo lang moet duren.”
Of juist het omgekeerde: een jonge medewerker vertelt over zijn paniekaanvallen, die hij relateert aan prestatiedruk en een onveilige werkcultuur. Je voelt direct sympathie: “Wat een nare situatie, ik zou zelf ook niet meer terug willen naar zo’n werkgever.”
In beide gevallen beïnvloeden jouw gevoelens en oordelen het gesprek en de stappen die je vervolgens overweegt. Misschien ben je geneigd het verzuim te verlengen of juist te bekorten, niet op basis van medische gronden, maar vanwege je persoonlijke reactie op de situatie.
Waarom is het belangrijk om tegenoverdracht te (h)erkennen?
Tegenoverdracht zegt niet per se iets over de cliënt, maar wél iets over de interactie. Het kan een signaal zijn van onderliggende dynamiek of problematiek. Zo kan irritatie duiden op vermijdingsgedrag bij de cliënt, of juist op jouw eigen moeite met passiviteit. Overmatige betrokkenheid kan wijzen op oude patronen, bijvoorbeeld een neiging tot ‘redden’ die je zelf eerder hebt ontwikkeld.
Door als bedrijfsarts aandacht te hebben voor deze gevoelens, kun je:
- Bewuster en neutraler blijven in je oordeel;
- Signaleren wanneer psychologische hulp aangewezen is;
- Je eigen professionele grenzen beter bewaken;
- Effectiever communiceren met medewerkers in kwetsbare situaties.
Wat kun je als bedrijfsarts doen met tegenoverdracht?
- Sta stil bij je eigen reacties
Voel je irritatie, medelijden, spanning of juist afstand? Vraag je af waar dat vandaan komt. Probeer te onderscheiden: Gaat dit over deze medewerker of raakt dit iets van mijzelf?
- Gebruik intervisie of collegiaal overleg
Intervisie is een waardevolle manier om dit soort gevoelens te bespreken en te normaliseren. Het helpt om professionele afstand te bewaren en scherp te blijven op je rol.
- Werk samen met een psycholoog
Bij complexe psychische verzuimcasussen kan het delen van je observaties met een psycholoog meer inzicht geven. Samen kun je reflecteren op de interactiedynamiek en de psychologische factoren die mogelijk een rol spelen in het verzuim.
- Pas je communicatie aan op wat je voelt
Als je merkt dat een medewerker bij jou sterke emoties oproept, helpt het om dat signaal serieus te nemen en bewust te blijven communiceren. Stel open vragen, check je aannames en geef ruimte aan het verhaal van de medewerker.
- Wees je bewust van je rol als schakel in de keten
Jouw oordeel als bedrijfsarts heeft invloed op het verdere traject. Door bewust om te gaan met tegenoverdracht, lever je een belangrijke bijdrage aan een eerlijke, mensgerichte en duurzame re-integratie.
Samenwerken aan duurzame re-integratie
Het bespreekbaar maken van psychologische processen zoals tegenoverdracht vraagt om openheid en samenwerking. Als bedrijfsarts hoef je geen psycholoog te zijn, maar je kunt wel profiteren van psychologische inzichten. In een multidisciplinaire aanpak biedt juist dit soort bewustzijn meer ruimte voor maatwerk, wederzijds begrip en duurzame terugkeer naar werk.
