Hoe ga je als bedrijfsarts om met suïcidale gedachten in de spreekkamer?

Je voert een gesprek over psychisch verzuim, belastbaarheid of terugkeer naar werk — en dan komt het ter sprake: “Soms denk ik wel eens dat het allemaal niet meer hoeft.”, “Ik zie geen uitweg meer.”, “Ik hoop dat ik morgen niet meer wakker word.”

Als bedrijfsarts kun je geconfronteerd worden met suïcidale gedachten van een werknemer. Dat kan heftig zijn en raakt vaak aan je gevoel van verantwoordelijkheid. Wat zeg je dan? Wat doe je? En hoe blijf je professioneel én menselijk aanwezig?

Hoewel we beperkt invloed hebben op anderen, is het belangrijk dit onderwerp niet uit de weg te gaan. Het stellen van een directe vraag over suïcide vergroot niet het risico. Het kan juist de spanning verlagen en biedt ruimte voor hulp.

Wat zijn suïcidale gedachten (en wat niet)?

Niet iedereen die suïcidale gedachten uit, wilt daadwerkelijk dood. Er is een belangrijk verschil tussen:

• (Passieve) doodsgedachten
  Bijvoorbeeld: “Ik wil niet meer wakker worden”, “Ik hoop dat het gewoon stopt.” Dit duidt vaak op uitputting, depressie of wanhoop, zonder directe intentie om het leven te beëindigen.
• Actieve suïcidale gedachten
  Bijvoorbeeld: “Ik wil er een eind aan maken.”, “Ik heb erover nagedacht hoe ik het zou doen.” Dit wijst op verhoogd risico en vraagt om directe actie en overleg met huisarts of crisisdienst.

Het verschil is belangrijk in je inschatting van de veiligheid, maar in beide gevallen geldt: neem het serieus, en blijf in contact.

Wat helpt níét?

• Bagatelliseren en invullen: ‘’zo erg zal het toch niet zijn’’
• Negeren of er geen aandacht aan schenken uit angst ‘’ik weet niet zeker of ik het goed heb gehoord/begrepen maar ik laat het maar’’

Deze reacties kunnen maken dat iemand zich nog eenzamer of onbegrepen voelt. Het gesprek openhouden is cruciaal.

Wat wél werkt: openheid, rust en samenwerking

Als bedrijfsarts hoef je geen behandelaar te zijn. Maar je kunt wél de eerste veilige schakel zijn.

• Blijf rustig, oordeelloos en beschikbaar: “Ik hoor dat je het heel zwaar hebt. Dank dat je dit deelt.”
• Praat er open over. Vraag er (bijna) altijd naar, het is vaak niet aan de buitenkant te zien dat iemand met deze gedachten zit. Zeker bij twijfel, liever eens teveel dan eens te weinig. “Mag ik je vragen: denk je aan de dood? Of denk je er ook over na om echt een einde te maken aan je leven?”
• Geef erkenning: “Dit moet heel zwaar voor je zijn.”
• Schakel op tijd hulp in. Overleg (met toestemming van de werknemer) met de huisarts, collega’s of behandelaren. Bij acuut risico: bel de crisisdienst. “Dat zijn serieuze gedachten. Je hoeft hier niet alleen mee te blijven.’’
• Noteer afspraken en zorg dat de werknemer weet wat de vervolgstap is.

Bij passieve doodsgedachten kan het helpend zijn om te normaliseren: ‘’Het klinkt alsof je van deze gedachten schrikt. Het is goed om te weten dat heel veel mensen deze gedachten wel eens hebben, dit betekent niet dat dit echt is wat je wilt of hier daadwerkelijk actie op zal ondernemen’’

Bij actieve suïcidale gedachten helpt dit juist niet, maar is het belangrijk de klachten direct serieus te nemen, hier op te handelen volgens bovenstaande stappen en hulp in te schakelen.

Wat betekent dit voor jouw rol als bedrijfsarts?

Je rol is signalerend, inschattend en verwijzend. Denk in termen van:

• Psychische belastbaarheid: suïcidale gedachten wijzen op ernstige overbelasting.
• Interventies bij psychisch verzuim: versnelde verwijzing naar een psycholoog via de bedrijfsarts kan nodig zijn.
• Werkgerichte behandeling: is er de wens voor opbouw richting werk of moet eerst de psychische veiligheid versterkt worden?
• Duurzame inzetbaarheid: dit begint bij stabiliteit en veiligheid tijdens het gesprek.

Afronden met zorg

Een gesprek waarin doodswensen of suïcidale gedachten aanwezig zijn, vraagt om een zorgvuldige afronding:

• Vat samen wat je hebt gehoord en afgesproken.
• Bespreek wie welke stap zet (bijv. jij neemt contact op met de huisarts).
• Plan een vervolgafspraak in.
• Geef ruimte om opnieuw contact op te nemen bij verslechtering.

Suïcidale gedachten in de spreekkamer kunnen confronterend zijn. Voor de werknemer — en voor jou als arts. Voor jullie beiden geldt: je hoeft het niet alleen op te lossen. Door kalm en open te blijven, direct maar zorgvuldig te handelen, en samen te werken met de juiste hulpverleners, kun je ook in deze kwetsbare situaties een sleutelrol spelen.

En: zorg ook voor jezelf. Bespreek dit soort gesprekken, waar kan anoniem, in intervisie of met collega’s. Draag het niet alleen.